Γιώργος Γραμματικάκης - Η αυτοβιογραφία του φωτός
Το προηγούμενο βιβλίο του "Η Κόμη της Βερενίκης" [Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1999] έγινε τηλεοπτική σειρά, πράμα πολύ παράδοξο για επιστημονικό -και δη αστρονομικό- σύγγραμμα στην Ελλάδα. Έγινε επίσης και τραγούδι από τον Θανάση Παπακωνσταντίνου το πλούσιο "μαλλί της". Η επιτυχία του ήταν τέτοια που θα μπορούσε να ξιπάσει οποιονδήποτε άλλον συγγραφέα. Όχι όμως και τον δυο φορές πρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης και διατελέσαντα πρόεδρο του Ιόνιου Πανεπιστημίου. Τον και ερευνητή του "Δημόκριτου" και του CERN.
Απ' ότι φάνηκε ήταν απλώς μια πρόβα για το μεγάλο έργο που επέπρωτο ν' ακολουθήσει. Έναν ποταμό 480 σελίδων που κατάφερε να συναρπάσει, να τέρψει, να στιγματίσει, να ψυχαγωγήσει, να μορφώσει, να προβληματίσει, να διαστίξει, να ταξιδέψει. Ένα βιβλίο που κυλάει σαν χωροχρονικό μυθιστόρημα και περιγράφει τη διαδρομή του αιώνιου φωτός από τη στιγμή της Μεγάλης του Έκρηξης μέχρι σήμερα. Και δεν μιλάμε για μια οντότητα που μας είναι άγνωστη, αφού της χρωστάμε όλοι μας την ύπαρξη.
Το φως δεν αποκαλύπτει απλώς τον ορατό κόσμο, σε έναν μεγάλο βαθμό είναι και ο δημιουργός του.
Απ' την άλλη όμως, μιλάμε για ένα άφθαρτο φάος, φως εκ φωτός, το οποίο όσο το μελετάμε τόσο μας κρύβει τα προαιώνια μυστικά του. Μιλάμε όμως και για ένα αγαθό απόλυτο που έχει φέρει και συνεισφέρει σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Τόσο το ίδιο ως προμηθέας όσο και η μελέτη της φύσης κα της δράσης του. Ηθοποιός σημαίνει φως...
Η επιστήμη είναι κι αυτή άλλωστε μια συνιστώσα πολιτισμού. Συνεπώς, όσο εξακολουθούμε να μιλούμε για πολιτισμό, εννοώντας απλώς την λογοτεχνία, τα έργα τέχνης ή την μουσική, αφαιρούμε ένα μεγάλο μέρος από την δυναμική του. Η θεωρία της σχετικότητας, για παράδειγμα, έχει μια σπάνια αισθητική, και ανοίγει στον άνθρωπο διαστάσεις, ακριβώς όπως ένα σπουδαίο έργο τέχνης. Επί πλέον, βοήθησε να κατανοηθεί το γιατί λάμπει ο Ήλιος. Για παρόμοιους λόγους, η ανακάλυψη της ελικοειδούς δομής στα μόρια της κληρονομικότητας ή ο διαφορικός λογισμός των μαθηματικών είναι πολιτισμικά γεγονότα, με οποιονδήποτε ορισμό του όρου. Όπως και τα μεγάλα έργα τέχνης, τις επιστημονικές αλήθειες τις χαρακτηρίζει μια εσωτερική ομορφιά και η αντοχή στον χρόνο.
Let there be light - let it be. Και έτσι εγένετο. Τίποτε δεν γεννήθηκε εις μάτην. Ο κόσμος υφίσταται επειδή υπάρχει ο παρατηρητής άνθρωπος για να τον παρατηρήσει, υποστηρίζει ο Bohr. Μας βολεύει και πάντα μας βόλευε αυτό. Κι ήταν αυτοί οι πανεπιστήμονες αρχαίοι έλληνες που στοχάστηκαν πρώτοι -με τρομακτική διορατικότητα- πάνω στη φύση του φωτός, την "εντελέχεια" και την "πεμπτουσία" του Αριστοτέλη. Κι ήταν ο Ίκαρος που θέλησε να φτάσει τον Φαέθοντα με το άρμα του κι έλιωσε από δίψα για γνώση...
Η ατομική θεωρία του Δημόκριτου παραμένει και σήμερα σωστή ως σύλληψη, παρ' όλο που την πραγματική φύση των ατόμων την απεκάλυψε ο 20ος αιώνας. Η σημασία λοιπόν της ενοράσεως και της διαισθήσεως στην επιστήμη -ένα ακόμη σημείο που συνορεύει με την τέχνη- είναι αναμφισβήτητη {άνω τελεία} η άκριτη όμως αποδοχή τους αποδεικνύεται συχνά επικίνδυνη.
Θα μπορούσαμε πολύ άνετα να αντιστρέψουμε τον τίτλο και να διαβάσουμε παράλληλα την "αυτοφωτογραφία του βίου" του κυρίου Γραμματικάκη. Διότι μες στις σελίδες αυτές υπάρχει και περιφέρεται μια άγνωστη γυναίκα, μια μορφή αέρινη και φευγάτη που παραμένει άπιαστο όραμα "στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας". Μια φιγούρα που φωτίζεται από το άπλετο φως και τυφλώνει τόσο που δεν διακρίνεται παρά μόνο το περίγραμμά της. Η αναβοσβήνουσα εικόνα της χαρμολυπεί τον συγγραφέα αλλά του δίνει και κουράγιο να συνεχίσει. Κι όλο το βιβλίο μοιάζει να υπακούει χαλαρά σ' αυτό το οξύμωρο που έγραψε ο ίδιος στην "Κόμη της Βερενίκης":
Βιογραφία είναι ό,τι γίνεται μέσα μας. Κι ό,τι γίνεται μέσα μας δεν εκφράζεται με τα λόγια {άνω τελεία} δεν εκφράζεται.
Παρόλ' αυτά ο βιογράφος του φωτός διατηρεί μέσα στην έξαψή του την σχετική ηρεμία του ενδελεχούς ερευνητή και δεν χάνει ούτε στιγμή το χιούμορ του. Μιλάει για την λεγόμενη "κβαντική θεωρία της δημοσιογραφίας". Σύμφωνα με αυτήν, όποτε κάποιος δημοσιογράφος ή σχολιαστής επικαλείται την αρχή της αβεβαιότητας για να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην έχει ιδέα για όσα γράφει!
...
Ο συντάκτης ενός επιστημονικού περιοδικού αντιδρά με μεγαλύτερη ψυχραιμία: "Όταν το πρωί κοιτάτε στον καθρέφτη", ειρωνεύεται, "είναι πιθανόν ότι κάνετε ένα μεγάλο καλό στον εαυτό σας. Στο κάτω-κάτω, μερικοί φυσικοί πιστεύουν ότι οι πιο θεμελιώδεις οντότητες του Σύμπαντος δεν υπάρχουν πραγματικά, παρά μόνον όταν παρατηρηθούν. Είναι, λοιπόν, δυνατόν να ισχυρισθείτε ότι, κοιτάζοντας κάθε πρωί τον εαυτό σας στον καθρέφτη, αποτελεί ζωτική ανάγκη για την ευημερία σας".
Και τώρα ευλόγως θα με ρωτήσετε τι αποκάλυψε σ' έμένα αυτό το βιβλίο; Θυμάστε εκείνη την ταινία του Ντάρεν Αρονόφσκι για την οποία είχα γράψει -όπως και για την μουσική- διθυραμβικά σχόλια; Ε, λοιπόν δεν είχα καταλάβει την τύφλα μου. Κι ό,τι δεν έφερε η κβάντωση των εικόνων και των ήχων της, μου το πρόσφερε απλόχερα τούτο δω το βιβλίο. Ο πυθαγόρειος μαγικός αριθμός π = 3,14159 [αεί ο θεός ο μέγας γεωμετρεί] είναι άλλη μια σπαζοκεφαλιά που οδηγεί στο φως. Το νόημα βρίσκεται ανάμεσα στα 216 ψηφία, στο λευκό του χαρτιού, στο φως. Γι' αυτό και στο τελικό πλάνο ο ήρωας -αφού έχει τρυπήσει τον κρόταφό του μ' ένα μπλακ'ν'ντέκερ- κάθεται στο παγκάκι κι απολαμβάνει κατάματα το φως, το κάθετο το μεσημεριανό.
ΥΓ: Κι αυτά τα τελικά νι που περισσεύουν απλόχερα σ' όλο μου το κείμενο είναι προς τιμήν του συγγραφέως, ο οποίος χειρίζεται υποδειγματικά και άψογα τον λόγο, είτε κυριολεκτικά κι επιστημονικά, είτε μεταφέροντας τον πλούτο, το βάθος και το εύρος του. Αποτελούν ελάχιστον φόρον σ' αυτήν την χαμένη μουσικότητα της ελληνικής γλώσσης, την οποίαν και μου επανήχησε ως λάλον ύδωρ. Και ήπια και ξεδίψασα αγαπητέ Γιώργο.
[Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2005]
Κώστας Γ. Καρδερίνης
πηγη:
www.mic.gr/books.asp?id=29601
