Σχόλια > Θρησκεία και Κοινωνία
Η πνευματική χειραγώγηση της Εκκλησίας
Rose:
http://www.apopsy.gr/2004/t_122/thema.htm
Nα αποκατασταθεί δικαστικά ο διδάσκαλος του Γένους Θεόφιλος Kαΐρης
Στις 2/4/04 κατατέθηκε στον εισαγγελέα του Aρείου Πάγου αίτηση του Kώστα Kριτσίνη (συγγραφέα, νομικού, πρώην νομάρχη) και Eλευθερίου Bούρβαχη (επιτ. δικηγόρου) που αφορούσε στη δικαστική αποκατάσταση του μεγάλου διδασκάλου του Γένους Θεόφιλου Kαΐρη, ο οποίος καταδικάστηκε το 1852 από το Πλημμελιοδικείο Σύρου για το αδίκημα του προσηλυτισμού και πέθανε στις φυλακές του νησιού. Λόγω του εξαιρετικού ιστορικού και νομικού ενδιαφέροντος της υπόθεσης, παραθέτουμε ολόκληρο το κείμενο της αίτησης αποκατάστασης μιας από τις σημαντικότερες πνευματικές μορφές του νέου ελληνισμού.
Ο Θεόφιλος Καΐρης γεννήθηκε στην Άνδρο το έτος 1784 και πέθανε στις φυλακές της Σύρου το έτος 1853, εκτίοντας ποινή φυλάκισης δύο ετών και δέκα ημερών, που του είχε επιβληθεί από το Πλημμελειοδικείο Σύρου, λίγες μέρες πριν συζητηθεί αίτηση αναίρεσης του ενώπιον του Αρείου Πάγου κατά της ανέκκλητης καταδικαστικής απόφασης.
Όπως είναι ιστορικά γνωστό, ο Θεόφιλος Καίρης υπήρξε εθνικός αγωνιστής και μεγάλος διδάσκαλος του Γένους. Λόγιος, ανθρωπιστής, μοναχός, αμφισβητίας, δημοκράτης, ο Θεόφιλος Καΐρης υπήρξε μία από τις ευγενέστερες πνευματικές φυσιογνωμίες του νεότερου ελληνισμού με πολυσχιδή δράση. Μετά τα πρώτα γράμματα, που διδάχθηκε στο νησί του, σπούδασε στη Σχολή των Κυδωνιών, την περιώνυμη Ακαδημία ή Ελληνομουσείο, φιλολογία, φιλοσοφία, μαθηματικά και φυσικοχημεία. Μετά την αποφοίτηση του σπούδασε, στις Σχολές Πάτμου και Χίου και στη συνέχεια, αφού πέρασε από την Ελβετία, όπου μελέτησε την οργάνωση των διδακτηρίων του μεγάλου παιδαγωγού Πεσταλότσι κατέληξε στο Πανεπιστήμιο της Πίζας. Εκεί για μια τετραετία παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, φυσικής, ανώτερων μαθηματικών, χημείας και φυσιολογίας στην Ιατρική σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου. Αφού έλαβε το πτυχίο της Πίζας εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου συστηματοποίησε τις γνώσεις των μαθηματικών, φυσικοχημείας, αστροφυσικής, και φιλοσοφίας των επιστημών. Εκεί γνώρισε και συνδέθηκε με τον Αδαμάντιο Κοραή, μετά δε την ολοκλήρωση των σπουδών του επέτρεψε στην Ελλάδα αρχικά στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και μετέπειτα στη Σχολή των Κυδωνιών.
Μετά την καταστροφή των Κυδωνιών στις 2-6-1921, ο Καΐρης αφού είχε ήδη μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από το 1819, μετέσχε στις πολεμικές επιχειρήσεις του Ολύμπου (1822) και αλλού, υπό τον Γρ. Σάλα, όπου και τραυματίστηκε.
Παράλληλα ο Καΐρης είχε και πολιτική δράση. Ειδικότερα αυτός είχε ενεργό συμμετοχή στη Β' Εθνοσυνέλευση στο Άστρος, ενώ το 1823 υπήρξε μέλος επιτροπής για την επεξεργασία των «εγκληματικών νόμων» και του «Οργανισμού των δικαστηρίων». Αυτός υπήρξε επίσης πληρεξούσιος των Ανδρειωτών στη Γ' Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ενώ εκφώνησε τον πανηγυρικό λόγο κατά την υποδοχή του Καποδίστρια, ως Κυβερνήτη της Ελλάδος στην Αίγινα. Το 1835 ο Καΐρης ίδρυσε στην Άνδρο Ορφανοτροφείο για τα ορφανά παιδιά των αγωνιστών του 21, που εξελίχθηκε σε μεγάλη σχολή και η φήμη της έγινε γνωστή σ' όλο τον Ελληνισμό.
«Aντιχριστιανικές θεωρίες»
Το 1839 οι συντηρητικοί κύκλοι της εκκλησίας καταφέρνουν να κλείσουν το Ορφανοτροφείο και ταυτόχρονα αρχίζει η περιπέτεια του Καΐρη με την κατηγορία, ότι διδάσκει αντιχριστιανικές θεωρίες. Αφού τον καθαιρούν από μοναχό ως δήθεν αρχηγό άλλης νέας θρησκείας, που ονομαζόταν «θεοσεβισμός», τίθεται σε περιορισμό σε διάφορα μοναστήρια του νησιωτικού χώρου, κάτω από άθλιες συνθήκες διαβίωσης, με συνέπεια να κλονιστεί η υγεία του.
Το Μάρτιο του 1844 ο Καΐρης αφού πήρε άδεια από τις Αρχές αναχώρησε για την Ευρώπη (Παρίσι-Λονδίνο) και επέστρεψε στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 1844, αφού είχε ψηφιστεί το Σύνταγμα, που πρόβλεπε «περί της ελευθερίας της συνείδησης».
Το 1852 ασκήθηκε κατά του Καΐρη και τριών άλλων ποινική δίωξη για το αδίκημα του προσηλυτισμού κ.λ.π., με βάση τις διατάξεις του Ποινικού Νόμου, περί αθεμίτων ενώσεων και εταιρειών, που είχαν εφαρμογή και για τις θρησκευτικές αιρέσεις. Με βάση τις κατηγορίες αυτές επακολουθεί η καταδίκη του από το Πλημμελειοδικείο Σύρου και ο θάνατος του στις φυλακές της ίδιας πόλης. Οι Αρχές αρνούνται στους συγγενείς του να τον ενταφιάσουν στο νεκροταφείο της πόλης και η σορός του μεγάλου άνδρα τοποθετείται σε χώρο παραπλεύρως του λοιμοκαθαρτηρίου, όπου και αυτή σκυλεύεται από φανατικούς. (βλ. περισσότερα στο ένθετο περιοδικό εφημερίδας Ελευθεροτυπία, τεύχος 223/12.2.2004).
Ποινική δίωξη
Κατά των Θεοφίλου Καΐρη, Γρηγορίου Δεσποτοπούλου, Σπυρίδωνος Γλαυκωπίδου, και Θεοφίλου Μονοκονδύλου, ασκήθηκε ποινική δίωξη για παράβαση των διατάξεων των άρθρων 198, 212, 214, 217 παρ. 2. 222, και 103 του Ποινικού Νόμου και των άρθρων 15, 17, και 18 του περί εξυβρίσεως εν γένει και περί τύπου νόμου και αυτοί παραπέμφθηκαν να δικαστούν, ως υπαίτιοι των παραπάνω αδικημάτων ενώπιον του Δικαστηρίου των εν Σύρω Πλημμελειοδικών, δυνάμει του υπ' αριθ. 104/1852 Βουλεύματος των εν Σύρω Πλημμελειοδικών, που επικυρώθηκε με το υπ' αριθ. 2693/1852 βούλευμα του Συμβουλίου των εν Αθήναις Εφετών.
Δυνάμει της υπ' αριθ. 181/1852 οριστικής και ανέκκλητης, κατά το δίκαιο που ίσχυε τότε, απόφασης του Πλημμελειοδικείου Σύρου, οι εν λόγω κατηγορούμενοι κηρύχθηκαν ένοχοι των παραπάνω αδικημάτων και τους επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης και ειδικότερα εις τον Θεόφιλον Καΐρη συνολική ποινή φυλάκισης δύο ετών και δέκα ημερών.
Aίτηση αναίρεσης
Κατά της παραπάνω καταδικαστικής απόφασης, όλοι οι κατηγορούμενοι άσκησαν νόμιμα και εμπρόθεσμα την από 24.12.1852 αίτηση αναιρέσεως ενώπιον του Αρείου Πάγου, η συζήτηση της οποίας ορίστηκε για τη δικάσιμο της 19.1.1953, όπως προκύπτει από την απόφαση, που εκδόθηκε επ' αυτής. Ο από τους αναιρεσείοντας Θεόφιλος Καΐρης εγκλείσθηκε στις φυλακές Σύρου, δυνάμει και σε εκτέλεση της παραπάνω απόφασης, όπου και απεβίωσε στις 12.1.1853, δηλαδή μία εβδομάδα πριν τη συζήτηση της αναίρεσης του. Όπως προκύπτει από την υπ' αριθ. 19/1853 απόφαση του Αρείου Πάγου η παραπάνω αναίρεση έγινε μερικά δεκτή. Ειδικότερα με αυτή το Δικαστήριο, δέχθηκε την αναίρεση και κήρυξε αθώους τους κατηγορουμένους αναφορικά με τα αδικήματα, που προβλέπονταν από τα άρθρα 212, 214, και 222 του Ποινικού Νόμου, που εφέροντο, ότι είχαν τελεστεί από κοινού απ' όλους τους κατηγορουμένους, ενώ απέρριψε αυτή για τα λοιπά αδικήματα, που προβλέπονταν από το άρθρο 198 Π.Ν. και τα άρθρα 17 και 18 του περί εξυβρίσεως εν γένει και περί τύπου Νόμου και επέβαλε τα νόμιμα.
Επειδή, παρά το ότι ο από τους αναιρεσείοντας Θεόφιλος Καΐρης είχε αποβιώσει μετά την άσκηση της αναιρέσεως και πριν τη συζήτηση της και το γεγονός κατέστη και ήταν γνωστό στο δικαστήριο, όπως αυτό σαφώς προκύπτει από την ως άνω απόφαση του (βλ. σκεπτικό της), αυτό παρέλειψε να αποφανθεί γι' αυτόν με συνέπεια να παραμένει έκτοτε και μέχρι σήμερα σε βάρος αυτού η καταδικαστική απόφαση, παρά τη μερική ανατροπή της και μάλιστα για τα βαρύτερα αδικήματα των άρθρων 212, 214, και 222 του Π.Ν. που προβλέπονταν από το 9ο κεφάλαιο αυτού «περί αθεμίτων ενώσεων και εταιρειών», που είχαν εφαρμογή και «ως προς τας θρησκευτικάς αιρέσεις».
Επειδή, είναι πρόδηλο, ότι η υπ' αριθ. 19/1853 απόφαση του Αρείου Πάγου από παραδρομή παρέλειψε να περιλάβει διάταξη για τον αναιρεσείοντα Θεόφιλο Καΐρη και ειδικότερα, να παύσει τη σε βάρος του ποινική δίωξη, γι' όλα τα αδικήματα λόγω του επισυμβάντα θανάτου του, πριν ή καταστεί αμετάκλητη η οριστική και ανέκκλητη απόφαση του Πλημμελειοδικείου Σύρου.
Διότι και κατά την Ποινική Δικονομία, που ίσχυε τότε, Νόμος 10/22 Μαρτίου1834 και ειδικότερα κατά τη ρητή διάταξη του άρθρου 5 αυτού οριζόταν ότι:
«Ποινική διαδικασία δεν γίνεται και παύει, εάν ήδη ήρχισε, 1. τελευτήσαντος του κατηγορουμένου οι δε κληρονόμοι δεν υποβάλλονται εις χρηματικάς ποινάς ή πρόστιμα, ουδέ εις την πληρωμή των δικαστικών εξόδων».
Άλλωστε και κατά τον Κ.Π.Δ., που ισχύει σήμερα και ειδικότερα κατά τα άρθρα 514 και 370 ε.δ. Β αυτού, διάταξη που έχει αναδρομική ισχύ ως δικονομική, η κατά του κατηγορουμένου ποινική δίκη τελειώνει, μεταξύ άλλων και με την οριστική παύση της ποινικής δίωξης, όταν ο κατηγορούμενος έχει αποβιώσει, η παύση δε αυτή, όπως πάγια γίνεται δεκτό, διατάσσεται και από τον Άρειο Πάγο, όταν ο αναιρεσείων-κατηγορούμενος έχει αποβιώσει, καθόν χρόνο είναι εκκρεμής αίτηση αναιρέσεως (βλ. ενδεικτικά Α.Π. 1076/2003).
Δικαστική αποκατάσταση
Επειδή, υπό τα παραπάνω δεδομένα, νόμιμη συντρέχει περίπτωση συμπλήρωσης της υπ' αριθ. 19/1853 απόφασης του Αρείου Πάγου, ανεξάρτητα από τον μακρότατο χρόνο, που έχει παρέλθει από την έκδοση της δεδομένου, ότι προς τούτο δεν τάσσεται από τον νόμο προθεσμία για την υποβολή της σχετικής αίτησης.
Και ναι μεν κατά τον χρόνο έκδοσης της απόφασης δεν υπήρχε κατά την Ποινική Δικονομία, που ίσχυε τότε, ανάλογη διάταξη προς αυτή του άρθρου 145 Κ. Π.Δ., πλην όμως πάγια από τη νομολογία είχε αναγνωριστεί εις τα δικαστήρια η δυνατότητα, όπως με μεταγενέστερη απόφαση τους, προβαίνουν στη διόρθωση παραδρομών, που υπήρχαν σε προγενέστερη απόφαση ή συμπλήρωση παραλείψεων, κατά τρόπο, που δεν έθιγε την ουσία αυτής ή κεκτημένα απ' αυτή δικαιώματα των διαδίκων (βλ. Α.Π. 102/1939, 170/1939, 27/1940 και Μπουρόπουλου Κ.Π.Δ., υπ' άρθρο 145 σελ. 154 έκδοση 1951).
Ήδη η εν λόγω δυνατότητα ρητά αναγνωρίζεται από τη διάταξη του Άρθρου 145 Κ.Π.Δ., που ισχύει και έχει επίσης αναδρομική εφαρμογή, ως δικονομική και στην προκειμένη περίπτωση, ο σκοπός της οποίας είναι η αποκατάσταση της απόφασης από τα σ' αυτή, λόγω παραδρομής λάθη και παραλείψεις, εφόσον εξαιτίας αυτών δεν είναι άκυρος, ώστε με αυτή τη διόρθωση, ενώ δεν επέρχεται ουσιώδης μεταβολή, αποδίδεται η αληθινή εικόνα αυτών, που πραγματικά έλαβαν χώρα στο ακροατήριο, κατά τη δικαιοδοτική κρίση, που εκφράστηκε από το δικαστήριο που δίκασε, ή την απόφαση, που εκδόθηκε απ' αυτό. (βλ. Ολ. Α.Π. 444/1981, Α.Π. 1418/1984).
Κατ' ακολουθία των παραπάνω παρακαλούμε κ. Εισαγγελέα, όπως με σχετική αίτηση Σας, εισάγετε προς το αρμόδιο Δικαστήριο του Αρείου Πάγου αίτηση συμπλήρωσης της υπ' αριθ. 19/1853 απόφασης αυτού κατά τα παραπάνω ειδικότερα, συντρεχουσών προς τούτο όλων των νομίμων προϋποθέσεων, ώστε να υπάρξει και η δικαστική αποκατάσταση του μεγάλου διδάσκαλου του Ελληνικού Γένους Θεόφιλου Καΐρη, ο οποίος τόσα πολλά προσέφερε στην πατρίδα του.
Rose:
http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=12396&m=B14&aa=1
Τολμηρός ιερωμένος και φιλελεύθερος
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΥ
Για τον Θεόφιλο Καΐρη έχουν κατά καιρούς γραφτεί πολλά άρθρα, σχόλια και μεγαλύτερες εργασίες. Βασικός βιογράφος του ο άνδριος μελετητής Δημήτριος Πασχάλης έχει δημοσιεύσει, εδώ και πολλά χρόνια, την αρτιότερη ίσως μελέτη για τον άνθρωπο και για το έργο, βασισμένη σε πλούσιο αρχειακό υλικό. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι ο Δ. Πασχάλης επεδίωξε με την εργασία του αυτή να αποκαταστήσει την ηθική προσωπικότητα του Καΐρη, τόσο συζητημένου στην εποχή όπου έζησε αλλά και αργότερα για τις ιδέες και τις πίστεις του. (Πρόσφατη επανέκδοση του έργου του Δ. Πασχάλη έγινε με επιμέλεια του καθηγητή κ. Κύρκου, ο οποίος προτάσσει και σύντομη εισαγωγή). Εξέχουσα και ιδιαίτερα δραματική φυσιογνωμία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, γεννημένος στην Ανδρο στα 1784 ετελεύτησε τον βίο του υπό επονείδιστες για το ελληνικό κράτος συνθήκες τον Ιανουάριο 1853, στο αστυνομικό κατάστημα της Ερμούπολης.
Ιερωμένος, δάσκαλος στα προεπαναστατικά χρόνια σημαντική στάθηκε η θητεία του στην περίφημη Σχολή των Κυδωνιών, αγωνιστής στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, πληρεξούσιος της Ανδρου στις Εθνοσυνελεύσεις, στοχαστής τολμηρός στα θέματα της φιλοσοφίας, της θρησκείας, της πολιτικής και της κοινωνίας, ο Θεόφιλος Καΐρης υπήρξε ως το τέλος της ζωής του αγωνιστής και υποστηρικτής της ελευθερίας, εθνικής και ατομικής.
* Δείγμα υψηλής ρητορείας
Από τους πλέον συνεπείς εκπροσώπους του φιλελεύθερου πνεύματος στη μαχόμενη αλλά και στην ελεύθερη Ελλάδα, έδωσε σε ιδιαιτέρως κρίσιμες περιστάσεις δείγματα του ανεξάρτητου, βαθιά φιλελεύθερου πνεύματος που χαρακτήριζε τις σκέψεις και υπαγόρευε τις πράξεις του.
Ο «Λόγος» τον οποίο εκφώνησε τον Ιανουάριο του 1828 στην εκκλησία της Αίγινας, την ημέρα της υποδοχής του Ιωάννη Καποδίστρια, αποτελεί δείγμα υψηλής ρητορείας ίσως από τους πλέον τέλειους υφολογικά λόγους που έχει καταγράψει η ελληνική γραμματεία. Κείμενο πλούσιο επίσης σε νοήματα, εμφορείται από έντιμο πολιτικό στοχασμό, βασισμένο στις έννοιες: Σύνταγμα, Ελευθερία, Δικαιοσύνη.
Ανθρωπος που δοκίμαζε τις πίστεις του και δοκιμαζόταν, είχε εκφράσει από πολύ νεαρή ηλικία τις αμφιβολίες του, οδυνηρές θα τις έλεγα, ακόμη και για τη χριστιανική πίστη, την οποία υπηρετούσε με την ιδιότητα του ιερωμένου.
«Παιδίον ακόμη ων είχα πλείστας αμφιβολίας περί των δογμάτων της χριστιανικής θρησκείας και περί των μυστηρίων αυτής».
Πρέπει να πούμε ότι χρειαζόταν πολύ θάρρος για έναν άνθρωπο που διακονούσε την Εκκλησία να προσφέρει και να κοινολογεί τέτοιους είδους σκέψεις.
Ο Θεόφιλος Καΐρης άρχισε τη ζωή και τη σταδιοδρομία του με αίσιους οιωνούς. Σπουδές στην υπόδουλη πατρίδα και στη Δύση, συγκεκριμένα στη Γαλλία των χρόνων του Διευθυντηρίου, αρχιδάσκαλος αργότερα στις φημισμένες Σχολές της Σμύρνης και των Κυδωνιών. Με την ίδια αφοσίωση που έδειξε στο διδασκαλικό έργο του, αγωνίστηκε για την εθνική ανεξαρτησία σε διάφορα πολεμικά μέτωπα, ενώ στα χρόνια του ελεύθερου ελληνικού κράτους συνέχισε να υπηρετεί τις ίδιες αρχές και τα ιδανικά που είχαν προσδιορίσει εξαρχής τον βίο του.
Το εγχείρημα του Ορφανοτροφείου της Ανδρου, αν μελετηθεί κάποτε συστηματικά, μπορεί να δείξει ότι ο Καΐρης θέλησε να δημιουργήσει, με αυτή την ολιγάριθμη κοινωνία νέων ανθρώπων στο γενέθλιο νησί του, όχι μόνο ένα κέντρο παιδείας αλλά συνάμα ένα πεδίο πειραματισμού και εφαρμογής νέων κοινωνικών αρχών. Επηρεασμένος από τη δυτική χριστιανική - κοινωνική φιλοσοφία ίσως αναζητούσε με πρακτικές εφαρμογές τη χρυσή τομή ανάμεσα στη θρησκευτική πίστη, στην επιστημονική γνώση, στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Οι επιστολές του Καΐρη που παρουσιάζονται τώρα στην πληρότητά τους στις εκδόσεις της Καϊρείου Βιβλιοθήκης, με επιμέλεια του ακαταπόνητου μελετητή της ιστορίας της Ανδρου Δημητρίου Πολέμη, παρέχουν τη δυνατότητα να προσεγγίζουμε ασφαλέστερα την προσωπικότητά του, τη δική του αλλά και άλλων ανθρώπων που διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στη ζωή του ελληνισμού αυτή την περίοδο πρόσωπα που βρέθηκαν στο προσκήνιο της ελληνικής ζωής σε χρόνια όπου δοκιμάστηκαν σχέσεις παλαιών φίλων και γνωρίμων, αλλά και σχέσεις ατόμων με την εξουσία, όπως συνέβη κατ' εξοχήν στην περίπτωση του Θεόφιλου Καΐρη.
* Καταγραφή 40 ετών
Πράξη κοινωνική η επιστολή, αντίθετα από το ημερολόγιο που είναι έκφραση του μοναχικού ατόμου ευνοώντας τον μονόλογο το γράμμα προσιδιάζει στη θέληση του επιστολογράφου να επικοινωνεί με κάποιον άλλον, με τον απέναντι, τον οποίο έχει επιλέξει ως συμμέτοχο σε μια κλίμακα δεδομένων και καταστάσεων, άλλοτε περιορισμένης άλλοτε ευρύτερης εμβέλειας.
«Εικόνα ψυχής» θέλει ο Θεόφιλος Κορυδαλλέας την επιστολή ακολουθώντας τον αρχαίο φιλόσοφο Δημήτριο Φαληρέα. Γιατί πραγματικά ολίγα συγγραφικά δείγματα είναι ικανά να μας φέρνουν τόσο κοντά στον άνθρωπο και στις ιδέες του, στον ψυχισμό, στην ιδιοσυγκρασία και στα συναισθήματά του, σε όλα όσα συνιστούν και σφραγίζουν τη μοναδικότητα μιας προσωπικότητας, όσο τα επιστολικά κείμενα.
Οι δύο πρώτοι τόμοι περιλαμβάνουν γράμματα του Θεόφιλου Καΐρη των ετών 1814-1844, ενώ στον τελευταίο έχουν καταχωρισθεί επιστολές ως τον Ιανουάριο του 1853.
Κείμενα όλα που σημαδεύουν 40 χρόνια αγωνιστικής παρουσίας, μέθεξης στα κοινά, την οποία πραγματοποιεί άλλοτε με την ιδιότητα του διδασκάλου, άλλοτε του μαχητή για την εθνική ανεξαρτησία, αργότερα ως συνεπές κοινωνικό άτομο που εργάζεται για την προαγωγή της παιδείας, ουσιαστικά για την προαγωγή της νέας ελληνικής κοινωνίας όπως την οραματίζεται μέσα από το πείραμα του Ορφανοτροφείου Ανδρου. Χρόνια αγώνων του πολίτη για το δικαίωμα να ζει ελεύθερος, να μπορεί να υπερασπίζεται την ατομική αξιοπρέπειά του, τις έννοιες της δικαιοσύνης, του φιλελευθερισμού, της συνταγματικής τάξης. Λιτά τα περισσότερα γράμματα του Θεόφιλου Καΐρη στη διατύπωσή τους, μας επιτρέπουν όμως πέρα από τους προσωπικούς του προβληματισμούς και τους αγώνες του να προσοικειωνόμαστε το κλίμα της εποχής, τις διαθέσεις των ανθρώπων, τις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις που οδήγησαν τελικά στον αφανισμό του.
Γράμματα συχνά σπαρακτικά, από τα νησιά της εξορίας, από τις περιπλανήσεις του έξω από την Ελλάδα, από την επιστροφή, τις ολιγόχρονες περιόδους ελευθερίας και πάλι από τα χρόνια των διώξεων, ως τη φυσική του εξόντωση.
Μέσα από αυτή την επιστολική καταγραφή 40 ετών παρακολουθούμε διακυμάνσεις μιας προσωπικότητας για την οποία, όσο και αν κάποτε μπορεί να εκφράστηκαν αμφιβολίες και αντιρρήσεις για την εμμονή της σε άγονα σχήματα θρησκευτικά και φιλοσοφικά, κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ή να αμφιβάλει για την ακεραιότητά της. Είναι εντελώς χαρακτηριστικό το τελευταίο γράμμα της συλλογής, γραμμένο στη Σύρα, από τη φυλακή της χωροφυλακής όπου τον κρατούσαν έγκλειστο. Ταλαιπωρημένος, άρρωστος, καταδικασμένος ήδη από το δικαστήριο της Ερμούπολης σε φυλάκιση δύο ετών, με καρτερία εν τούτοις αξιοθαύμαστη, γράφει στην αγαπημένη του αδελφή, την Ευανθία.
Εν Σύρω, 2 Ιανουαρίου 1853
Αγαπητή Ευανθία,
Εις Ανδρον
Χθες διεδόθη φήμη, ότι βεβαίως θέλει γενή δεκτή η αναίρεσις και θέλει ακυρωθή η καθ' ημών απόφασις των ενταύθα Πλημμελειοδικών ούτω δε φρονούσι και πάντες οι νουν έχοντες. Και εάν τούτο αληθεύση, ίσως διά πρώτης ευκαιρίας μετά τινας ημέρας πλεύσωμεν διά τα αυτόσε. Τοσαύτη υπήρξε και υπάρχει η περί ημών συμπάθεια πάντων των αμερολήπτων και ευσυνειδήτων, ώστε εάν εδίδετο αυτοίς η άδεια να έρχωνται εις επίσκεψιν ημών, ούτε χρόνος ούτε τόπος ήθελεν αρκέση να πληρώση, την έφεσιν αυτών.
* Το ηθικό πρόβλημα
Σε λίγες ημέρες ο Θεόφιλος Καΐρης απέθανε μέσα στον σταθμό χωροφυλακής της Ερμούπολης. Νύχτα και μυστικά μεταφέρθηκε στα Λαζαρέτα, στο Λοιμοκαθαρτήριο όπου και ετάφη ή για να ακριβολογούμε ρίχθηκε σε λάκκο με ασβέστη για να εξουδετερωθεί ασφαλέστερα το «μίασμα».
Στις 19 Ιανουαρίου 1853 δημοσιεύθηκε η αγόρευση του Νικολάου Σαριπόλου ενώπιον του Αρείου Πάγου, ο οποίος έκρινε και αποφάσισε την αθωότητα του Θεόφιλου Καΐρη ακυρώνοντας την καταδικαστική απόφαση του δικαστηρίου της Ερμούπολης.
Το ηθικό πρόβλημα που προκύπτει από την τόσο εμπαθή καταδίωξή του γίνεται οξύτερο μετά την ανάγνωση των επιστολών του, μέσα από τις οποίες αναδύεται η ημερότητα των ηθών και της προσωπικότητάς του. («Δύο νέους εγνώρισα εδώ με ελληνικά ήμερα ήθη, τον Θεόφιλο και τον Μουστοξύδη», έγραφε ο Κοραής στο Παρίσι στα 1810). Πρόβλημα το οποίο δεν έχει βρει ακόμη την απάντησή του.
Πράγματι, γιατί αυτός ο απηνής διωγμός, αυτή η συνεχής ταλαιπωρία, επί δεκαετίες, όπως την παρακολουθούμε με σφιγμένη καρδιά μέσα από τις επιστολές του; Κατατρεγμός που τον ακολουθούσε χρόνια ακόμη μετά τον θάνατό του, ακόμη και την ώρα όπου η πατρίδα του, η Ανδρος, θέλησε να τον τιμήσει στήνοντας την προτομή του.
Ωστόσο το καλό μνημείο για τον Θεόφιλο Καΐρη το έστησαν και πάλι οι συμπατριώτες του με την έκδοση των επιστολών του. Ανδριοι όσοι συνετέλεσαν στο έργο, τόσο ο εκδότης - επιμελητής όσο και οι «φιλόδωροι» που προσέφεραν τη δαπάνη.
Rose:
http://androspoets.homestead.com/KairisTheophilos.html
[...]Δεν συμφιλιώθηκε ποτέ με την ιδέα της βασιλείας και μετά την εγκατάσταση του Όθωνα από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις (τον οποίο θεωρούσε περίπου ως εκπρόσωπο ή αντιβασιλέα τους) δεν θέλησε να ενσωματωθεί στο σύστημα και αρνήθηκε εξ’ αιτίας των πεποιθήσεών του όλες τις προτάσεις για απονομή διακρίσεων και διορισμών σε τιμητικές θέσεις που του έγιναν. Ίσως να ίσχυε η άποψη του άλλοτε φίλου του και μετέπειτα αδιάλλακτου πολέμιού του Κωνσταντίνου Οικονόμου, ότι δηλαδή «εφαίνετο σφόδρα δημοκρατικός». Αυτό είναι πολύ πιθανό αφού έζησε στο μετεπαναστατικό Παρίσι κατά τη διάρκεια των σπουδών του και συναναστράφηκε με πολλούς λόγιους εμποτισμένους με φιλελεύθερες ιδέες.
Ο Καΐρης συνέχισε να διδάσκει τις ριζοσπαστικές ιδέες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού πράγμα που τον οδήγησε σε αντιπαλότητα με τον βασιλιά και την εκκλησία που θυμήθηκε την ιδιότητά του ως διακόνου, τον κατηγόρησε ότι είχε αιρετικές απόψεις και το καλοκαίρι του 1839 τον κάλεσε σε απολογία.[..]
Πρόσφατα το σπίτι του Καΐρη έγινε μουσείο και δημιουργήθηκε η ομώνυμη βιβλιοθήκη. Η τελευταία στεγάζεται σε ένα θαυμάσιο νεοκλασικό κτήριο στη Χώρα και περιλαμβάνει 3000 τόμους από τη συλλογή του σπουδαίου αυτού (μη συστηματικού) Έλληνα φιλόσοφου. Στο ίδιο μέρος εκτίθενται σπάνιες εκδόσεις, χειρόγραφα, ιστορικά έγγραφα, έργα τέχνης και μία μικρή αρχαιολογική συλλογή. [...]
Ο μεγάλος αυτός διδάσκαλος εισήγαγε για πρώτη φορά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ένα μεγάλο εύρος θεμάτων όπως: συγκριτική θεολογία, αστρολογία, τεχνικές ναυσιπλοΐας, γεωπονικά θέματα, εφαρμοσμένα μαθηματικά, λογιστικά, φυσική, προηγμένα μαθηματικά, και θεοσέβεια. Μετέφρασε ποίηση από τα αρχαία ελληνικά, τα Γερμανικά και τα Γαλλικά, δίνοντας έμφαση στο έργο του Λόρδου Βύρωνα και του Robert Browning.
Μεταξύ των μελών του ορφανοτροφείου υπήρχαν τρόφιμοι από πολλές βαλκανικές χώρες, καθολικοί που ζούσαν στο νησί από το μεσαίωνα, μέχρι και μουσουλμάνοι Τούρκοι. Φαίνεται μάλιστα ότι ο Καΐρης είχε ένα «διαφορετικό» όραμα για μία ανεξάρτητη Ελλάδα που θα βασιζόταν στην αρχή του διαχωρισμού της εκκλησίας και του κράτους, μιας παν-βαλκανικής πολύ-πολιτισμικής πολιτείας όπου όλα τα θρησκεύματα και οι δοξασίες θα ήταν ελεύθερα από την καταπίεση των Οθωμανών. Ήταν σε συνεχή επαφή με διανοούμενους της ανδριακής διασποράς στην Ευρώπη και είχε επικοινωνία με τον Ωγκύστ Κοντ του οποίου οι κοινωνιολογικές ιδέες τον επηρέασαν τόσο ώστε να τις συμπεριλάβει στη διδακτέα ύλη του ορφανοτροφείου κατά την όψιμη περίοδό του.
Ο Καΐρης μέσα στα πλαίσια της διδασκαλίας όλων των θρησκειών (συμπεριλαμβανομένου και του βουδισμού) παρέδιδε μαθήματα σχετικά με τη θεοσέβεια. Πολλοί περιγράψανε τη φιλοσοφική σκέψη του ως παρόμοια με την υπερβατολογοκρατία του Henry David Thoreau και του Ralph Waldo Emerson. Η τελευταία προσδίδει στον κόσμο πνευματική ενότητα και θεωρεί τις εκδηλώσεις της φύσης ως φορείς μιας ανώτερης πνευματικής αλήθειας που είναι δυνατό να συλληφθεί μόνο μέσω της ενόρασης που έχει μεγαλύτερη δύναμη στην απόκτηση γνώσης σε σχέση με τις αισθήσεις και τη διάνοια.
Η θεοσέβεια κατά τον Καΐρη αποτελεί μαζί με το απειροστατικόν (την τάση της ψυχής προς το άπειρο) μία ενέργεια που σπρώχνει την ψυχή προς το θεό. Αυτές είναι δύο από τις κυριότερες δυνάμεις του ανθρώπου μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η γνωστική, η συναισθηματική, η λογική, και η βουλησιακή λειτουργία. Πολλοί πιστεύουν ότι ο Καΐρης μυήθηκε στο θεϊσμό κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Παρίσι όπου συναναστρεφόταν Γάλλους και Άγγλους μονοθεϊστές.
Η Θεοσέβεια είχε αρκετές ομοιότητες με το θεϊσμό των Άγγλων φιλοσόφων του ΙΗ΄ αιώνα και τη φυσική θρησκεία του Ρουσσώ (κατά την αρχαιότητα η έννοια του όρου σήμαινε τη θρησκεία). Στο σύστημα αυτό ο θεός είναι μοναδικός, η αυθύπαρκτη αιτία του παντός, ένας τέλειος νους που δημιούργησε τα πάντα. Οι θεοσεβείς δεν πίστευαν στην αγία τριάδα και θεωρούσαν τον Χριστό ως ένα απλό Εβραίο διδάσκαλο της ηθικής, ενώ αποδεχόντουσαν ότι η ψυχή ήταν αθάνατη και ότι μετά το θάνατο πηγαίνει σε άλλο πλανήτη. Είχαν δικό τους ημερολόγιο (που είχε εισαγάγει ο ίδιος ο Καΐρης) στο οποίο το έτος άρχιζε την 11η Σεπτεμβρίου και οι μήνες δεν είχαν τέσσερεις βδομάδες αλλά τρεις δεκάδες. Τα ονόματα των μηνών ήταν εμπνευσμένα από την αρχαία Ελλάδα: Θεοσέβιος, Σοφάρετος Δίκαιος κ.λπ. Ο γάμος επιτρεπόταν μόνο μεταξύ θεοσεβών ανδρών και γυναικών και απαγορευόταν ρητώς η τέλεσή του εις τους πάσχοντας.
Τα επιστημονικά και φιλοσοφικά συγγράμματα του Καΐρη είναι πολλά αλλά λίγα από αυτά εκδόθηκαν εξ’ αιτίας των περιορισμένων μέσων που διέθετε και έτσι οι μαθητές του αναγκαζόντουσαν να αντιγράφουν τα περισσότερα από αυτά. Τα κυριότερα έργα του είναι:
1. Στοιχεία φιλοσοφίας ή των περί τα όντα γενικώτερον θεωρουμένων τα στοιχειωδέστερα, από το οποίο εκδόθηκε μόνο η εισαγωγή.
2. Γνωστική ή των του ανθρώπου γνώσεων σύντομος έκθεσης
3. Θεοσοφία (εκδόθηκε ανώνυμα σε δύο τόμους από τους οποίους ο πρώτος έχει τίτλο Θεοσεβών προσευχαί και ιερά άσματα και ο δεύτερος Επιτομή της θεοσεβικής διδασκαλίας και ηθικής)
4. Φιλοσοφικά και Φιλολογικά
ΣΤΟ ΘΕΟΦΙΛΟ ΚΑΪΡΗ
Από κανένα σκιάχτρο δεν τρομάζεις
Γαληνός, αμετάνοιωτος τ 'αδειάζεις
το πικρό ποτήρι!
Μ' έσένα ο Χριστός, ιερέ Καϊρη!
Η φυλακή σου γίνεται βωμός,
στεφάνι αχτιδωτό κι' ο αφορεσμός,
αγνότερη μιά πίστη σ΄ανυψώνει
όπου ασκλάβωτη η Σκέψη αποθεώνει.
Η μάννα σου στο φώς και στη δροσιά
-- Γειά σας, χρυσά Κυκλαδικά νησιά! --
γυρεύει τη σεμνή σου την εικόνα
να βάλη του μετώπου της κορώνα.
Μα η Πολιτεία, μα να η μεγάλη μάννα
που συχνότατα βρέχει ουράνιο μάννα
στον τιποτένιο ή στο ληστή, κρατεί
την πόρτα της τιμής για σε κλειστή.
Εγώ, ποιητής κριτής - διπλός μου ο Θρόνος -
πρώτος, μέσα σε αδιάφορους και μόνος,
στου Λόγου τον ορείχαλκο χυμένο
για τους αιώνες τ΄ άγαλμά σου σταίνω!
Κωστής Παλαμάς
Ορφέας:
ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟΣ ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ
(προς τους αρμοδίους του Σύμπαντος Κόσμου )
1. Καταργήσετε τες Θεολογίες. Καθό προσβλητικές δια τον Θεόν, ανάξιες δια τον άνθρωπον και αντιπροοδευτικές δια το ανθρώπινον γένος.
2. Κανονίσετε τα θρησκευτικά σας. Ώστε σκοπός τους να είναι η εχτέλεσις ηθικών αρχών και όχι η θεολογική λατρεία.
3. Καταργήσετε τον πόλεμον, συσταίνοντες Οικουμενικόν Παγκόσμιον Δικαστήριον, δια τες διένεξες των Εθνών.
4. Οργανώσετε τα πολιτικά σας. Ώστε το μέρος το ανεπτυγμένον της κοινωνίας να κυβερνά το μη ανεπτυγμένον.
5. Επιδιώξετε την πνευματικήν ανάπτυξιν του Λαού. Δια να μη γίνεται ’μπόδιο εις την ιδίαν του χειραγώγησιν προς τα αληθινά του συμφέροντα.
6. Μην αντιγράφετε δουλικώς ξένους θεσμούς. Αλλά εκλέγετε, τροπολογώντες, τους αρμόδιους ο καθένας δια το Έθνος του.
7. Μεταρρυθμίσετε τα Δικαστικά σας. Ώστε να έχουν σκοπόν τους την διανομήν της δικαιοσύνης εις τους πολίτας, και όχι την είσπραξιν χρημάτων, δια της παρατάσεως των δικών, και πολυπλοκίας της Δικονομίας.
8. Μεταχειρίζεσθε τον δημόσιον πλούτον του Έθνους προς ανάπτυξιν του πνεύματός του, προς καλλιέργειαν των γαιών του, και όχι προς κατάκτησιν άλλων γαιών.
9. Μην κρύβετε τα ελαττώματα του γένους σας επειδή κρυβόμενα θάλπονται και αυξάνουν.
10. Μην καταδιώκετε τους λέγοντάς σας την δυσάρεστον αλήθειαν. Όντας η αλήθεια ωφέλιμη και καλή γιάτρισσα.
(Α. Λασκαράτου, Άπαντα, Γ΄517)
suida:
ΕΙΝΑΙ...ΓΕΓΟΝΟΣ , ΦΙΛΕ....ΟΡΦΕΑ, Ο,ΤΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΜΑΣ Μ Ε Τ Α Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Ω Ν Ε Ι ......
ΜΑΣ ΓΕΜΙΖΕΙ.....ΜΕ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ.... Α Π Ο Β Λ Η Τ Α ....
Π Ι Κ Ρ Α Ι Ν Ε Ι ....ΤΗΝ "" Γ Λ Ω Σ Σ Α "".....ΤΗΣ Ψ Υ Χ Η Σ ΜΑΣ....
Φ Ι Λ Ε .... ΕΙΝΑΙ Α Β Α Σ Τ Α Χ Τ Ο Σ ....Ο Π Ο Ν Ο Σ ΤΗΣ Μ Ο Ν Α Ξ Ι Α Σ .....
Σ Υ Μ Π Α Θ Α Μ Ε .....ΠΟΥ
Π Ο Ν Ω ......
ΦΙΛΕ ... Ε Λ Λ Η Ν Α ...
Πλοήγηση
[0] Λίστα μηνυμάτων
[#] Επόμενη σελίδα
Μετάβαση στην πλήρη έκδοση